સોમનાથ મંદિર ગુજરાતના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારમાં આવેલું છે. ઈતિહાસમાં આ મંદિર પર ઘણા હુમલા થયા છે, પણ આજે પણ આ મંદિર તેની સુંદરતા માટે દુનિયાભરમાં જાણીતું છે. આવો જાણીએ શું છે આ મંદિરનો ઈતિહાસ.
વેદ અને પુરાણોમાં ભગવાન શિવને બ્રહ્માંડના પાલનહાર કહેવામાં આવ્યા છે. ફક્ત ભારતમાં જ નહીં પણ દેશ-વિદેશમાં પણ મહાદેવના અનેક મઠો અને મંદિરો છે. સનાતન ધર્મમાં ભગવાન શિવના 12 જ્યોતિર્લિંગને વિશેષ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. આ જ્યોતિર્લિંગો દેશના જુદા જુદા ખૂણામાં સ્થાપિત છે. આમાંનું એક ઐતિહાસિક ‘સોમનાથ મંદિર’ છે, જેના પર અનેક વખત હુમલા થયા છે, પણ આજે પણ આ મંદિર તેની સુંદરતા અને આસ્થા માટે આખી દુનિયામાં પ્રખ્યાત છે. એવું માનવામાં આવે છે કે સોમનાથ મંદિર પર આક્રમણકારો દ્વારા 5 થી વધુ વખત હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો. પણ અનીતિ શ્રદ્ધા સામે ટકી શકતી ન હતી. આ જ કારણ છે કે આજે પણ આ મંદિર તેના અસંખ્ય શિવ ભક્તોની આસ્થાનું કેન્દ્ર છે. આવો જાણીએ આ મંદિર સાથે જોડાયેલો ઈતિહાસ અને આ મંદિર પર કેટલી વાર હુમલો થયો હતો.
ગુજરાત પ્રાંતના કાઠિયાવાડ વિસ્તારમાં ભગવાન સોમનાથનું વિશ્વ પ્રસિદ્ધ મંદિર સ્થાપિત છે. તે દ્વાદશ જ્યોતિર્લિંગમાં પણ ગણાય છે. શ્રીમદ ભગવદ્ગીતા, સ્કંદપુરાણ અને મહાભારત જેવા અનેક વેદ પુરાણોમાં આ જ્યોતિર્લિંગનો મહિમા જણાવવામાં આવ્યો છે. પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, ચંદ્રદેવે ભગવાન શિવને પોતાના ગુરુ એટલે કે નાથ માનીને તપસ્યા કરી હતી. તેથી જ આ જ્યોતિર્લિંગ સોમનાથ એટલે કે ચંદ્રના ભગવાન તરીકે ઓળખાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન સોમનાથના દર્શન કરીને તેમની પૂજા કરવાથી ભક્તોને અનેક જન્મો સુધી પુણ્ય મળે છે. તેમના માટે મુક્તિનો માર્ગ ખુલે છે. સોમેશ્વર મહાદેવનો મહિમા પણ ઋગ્વેદમાં વિગતવાર વર્ણવવામાં આવ્યો છે.
ભગવાન સોમનાથનું આ મંદિર 150 ફૂટ ઊંચું છે અને ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલું છે, ગર્ભગૃહ, સભામંડપ અને નૃત્યમંડપ. આ મંદિરની ટોચ પર આવેલ કલશનું વજન 10 ટન છે અને અહીં 27 ફૂટ ઉંચો ધ્વજ હંમેશા આ મંદિરની સુંદરતામાં વધારો કરે છે.
ઈતિહાસકારોના મતે આ મંદિરની ભવ્યતા જોઈને ગઝનીના આક્રમણખોર મોહમ્મદને 1025ની સાલમાં મંદિર પર હુમલો થયો. તેણે મંદિરની બધી સંપત્તિ લૂંટી લીધી અને તે જગ્યાનો લગભગ નાશ કર્યો. આ મંદિરની રક્ષા કરતા અનેક લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા. જે લોકો રક્ષણ માટે આગળ આવ્યા તે આ વિસ્તારના રહેવાસી હતા. આ પછી મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર ગુજરાતના રાજા ભીમ અને માલવાના રાજા ભોજે કરાવ્યો હતો.
જ્યારે ગુજરાત પર દિલ્હીની સલ્તનતનો કબજો હતો, ત્યારે ફરી એકવાર 1297 માં આ મંદિર પર અલાઉદ્દીન ખિલજીના સેનાપતિ નુસરત ખાને હુમલો કર્યો અને તેની અમૂલ્ય સંપત્તિ લૂંટી લીધી. 1395 અને 1412માં પણ મંદિરને તોડી પાડવામાં આવ્યું હતું, પણ જીર્ણોદ્ધારની પ્રક્રિયા ચાલુ રહી અને આ મંદિર પ્રત્યે ભક્તોની ભક્તિ ક્યારેય ઓછી થઈ નથી. ઔરંગઝેબના સમયમાં પણ સોમનાથ મંદિર પર બે વાર હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો અને લગભગ નાશ પામ્યો હતો, પણ ત્યારે પણ હિન્દુઓ આ મંદિરમાં આવતા હતા અને ભગવાન સોમનાથની પૂજા કરતા હતા. આનાથી નારાજ થઈને તેણે અહીં લશ્કરી ટુકડી મોકલીને નરસંહાર કર્યો હતો.
વર્તમાન મંદિર જે આપણે આજે જોઈ રહ્યા છીએ તે 1950 માં ભારતના ભૂતપૂર્વ ગૃહ પ્રધાન, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. 1995માં પ્રથમ વખત, ભારતના રાષ્ટ્રપતિ શંકર દયાલ શર્માએ તેને દેશના ભક્તો અને જનતાને સોંપ્યું હતું. 6 હુમલાઓ સહન કર્યા પછી પણ આ મંદિર તેની ભવ્યતા અને સુંદરતા માટે આજે પણ વિશ્વમાં પ્રખ્યાત છે.